Gerçeküstücülük - Sürrealizm

Dilara Kahyaoğlu

2012

Sürrealizm Manifestosu, 1924 baskısı

İki dünya savaşı arasında ortaya çıkmış, sanat ve edebiyat alanında uygulanmış bir akımdır. Aslında 1910’larda ortaya çıkan akılcılığı (usçuluğu) yadsıyan Dadacılar bu akımın öncüleridir. Dadacılar, Birinci Dünya Savaşı’nın; usçuluğun siyaseti etkilemesi sonucu çıktığına inanıyorlardı. Bu nedenle insanlığın uğradığı felaketten umutsuzluğa düşmüşlerdi. Hiçbir şeyin sağlam ve sürekli olduğuna inanmıyor, gerçeği onlara da göstermek istercesine; kamuoyunu şaşkınlığa düşürmek ve sarsmak istiyorlardı. Yapıtlarında devrin estetik anlayışına karşı çıkıyor, burjuva değerlerinin ikiyüzlülüğünü vurguluyorlardı. Kendisi de bir Dadacı olan ama oradan ayrılan yazar Andre Breton, Gerçeküstücülüğün manifestosunu (bildiri ) 1924 yılında yazarak yeni bir akımın doğduğunu ilan etti.

Gerçeküstücüler, Freud’dan esinleniyordu. Onlara göre gerçeküstücülük; bilinç ile bilinçdışını birleştirmenin bir yolu idi. Bilinç ve bilinçdışının bütünleşmesi ile düşsel ve gerçek yaşam iç içe geçebiliyordu.

Yukarıdaki görselde Freud'un Düşlerin Yorumu betimlenmiş. Freud'un Düşlerin Yorumu kitabı ilk kez 1900 tarihinde basıldı (aslında 1899). Bu kitabın son bölümünde, Freud'un zihinsel süreçler, bilinçdışı ve haz ilkesinin üstünlüğü üzerine tüm görüşlerini ilk kez özetlemişti. 

Şiirde bu akımı etkileyen şairler/yazarlar; Rimbaud, Lautreamont vb. olmuş; resim de ise eski ressamlardan Bosch ve Goya ile Chirico ve Chagall gibi ressamlar bu akımı etkilemiştir.

Sürrealizmi etkileyen ressamlardan Hieronymus Bosch'un Dünyevi Zevkler Bahçesi isimli
üçlü tablosunun (triptik) orta panosu. 1504-1510

Goya. San Isidro Festivali. Kara Resimler'deki sahnelerin çoğu, ışığın olmadığı, günün sonunda havanın karardığı zamanlara ait gece görüntüleridir. San Isidro Festivali, El Aquelarre ve San Isidro Kaynağına Hac (günbatımına doğru ilerleyen bir öğleden sonra) resimlerinde görülen bu durum ile, ışığın ölümüyle ilişkili olarak arka plandaki karanlığa vurgu yapılmıştır. Böylece resimlerde kötümser bir hava, muazzam bir görüntü ve gerçekdışı mekânların gizemi ortaya çıkmıştır. Bu tür resimlerinde Dışavurumculuk'un karakteristik özellikleri de görülür.
Goya, Modern Sanat'ın öncüsü kabul edilir.

Otomatik yazın Gerçeküstücülerin kullandığı tekniklerden biridir. Bu tekniğe göre; kişi yazdıklarını tekrar gözden geçirmeyecek, değiştirmeyecekti. Çünkü yapılan her değişikliğin o ana ait duyguların iletilmesinden uzaklaştıracağına ve eseri; yazara ait olmaktan çıkaracağına inanıyorlardı. Düzeltilmiş bir metin, yazarın bilinçaltındakileri iletmesi önünde bir engeldi. Bu tip metinler zor okunan metinler olmakla birlikte absurd (saçma) ile de karıştırılmamalıdır (örneğin; Nadja-Andre Breton’un romanı). 

Andre Breton

Masson'un otomatik çizimi
Altta Dali'nin Haşlanmış Fasulyeli 
Yumuşak Yapı isimli eseri

Andre Breton arkadaşları ile otomatik yazı denemeleri yaptı. Ortaya çıkan şiirlerdeki dizeler, sözcükler; mantıklı bir sıra izlemek yerine bilinçdışı psikolojik süreçlerden doğan çözülmesi zor şiirler/yazılar oluyordu. Breton güçlü bir birlik kurmak istemişti ama farklı dünya görüşlerine sahip akım üyeleri 1927 yılından sonra kendi yollarında ilerlediler.

En önemli temsilcileri Arp, Ernest, Magritte, Dali ve Miro’dur. Hepsini üslubu birbirinden farklıdır. Arp’ın yapıtlarında sezilebilen ama tam olarak anlaşılmayan imgeler vardır. Bu biyomorfik biçimler; izleyenin bilinçdışını serbest çağrışımlarla harekete geçirmesine olanak sağlıyordu.

Otomatizm ilkesine en bağlı ressamlar Ernest, Masson ve Miro olmuştur. Diğer sürrealistler farklı bir yol izlemişlerdir. Onlarda ayrıntılar, kolayca tanınan görüntüler vardır ama imgeler doğal çevrelerinden çıkarılmıştır, usa ters düşen şaşırtıcı düşsel bir ortam vardır (ör: Magritte).

Gerçeküstücüler amaçlarına ulaşmak için tekniklerini geliştirdiler örneğin tuvali kazıdılar veya boyalı yerin üzerine yeni bir yüzey bastırarak farklı imgeler yaratmaya çalıştılar.
Bu akım kendini sinemada da gösterdi en önemli ve ünlü film Bunuel ve Dali’nin birlikte yazıp yönettikleri Bir Endülüs Köpeği (1928) isimli film oldu. Akım daha sonra başka ülkelere de yayıldı ve ABD’deki temsilcilerinden biri de Arshile Gorky oldu.



Kaynak

Ana Britannica, cilt 9, s:398

Sürrealizm, Rene Passeron, Remzi Kitabevi, 1990/2

https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCrrealizm_Manifestosu
https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C5%9Flerin_Yorumu

Düşlerin Yorumu görselini bu adresten aldım. bkz. http://learni.st/users/jacobrwheeler/boards/82354-freud-s-impact-on-psychology

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hieronymus_Bosch

https://tr.wikipedia.org/wiki/Kara_Resimler

https://en.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9_Masson

https://tr.wikipedia.org/wiki/Salvador_Dal%C3%AD

Yazar adı belirtilmeden, link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.